Drie jaar geleden schreef ik mijn masterscriptie over de vraag of er een universele definitie van vrijheid bestaat. Er moet een soort kern zijn, dacht ik, anders zouden we het allemaal niet zo belangrijk vinden. Maar met logica kwam ik er niet uit. Ondertussen ben ik al tien maanden aan het rondzwerven, met de wereld aan mijn voeten, en voel ik me vrijer dan ooit. Heb ik de kern te pakken?
Vredige levendigheid
Een hard geluid schrikt me wakker uit een dramatische droom over treinen missen. Even gaan twee realiteiten door elkaar, dan besef ik dat ik in een vrijstaand huisje in Noord-Portugal ben als oppasser van twee katten en een hond die me laten weten dat ze de dag willen beginnen. Het is nog schemerig. Ik doe het lampje naast mijn bed aan, laat mijn dromen de revue passeren en geef dan toe aan het gestommel en gekrab aan de deur.
Als ik even later in mijn winterjas een wandeling maak in de heuvels rondom het huis, moet ik wennen aan de snijdende kou. Het heeft gevroren vannacht, de planten en grasvelden zijn wit van de rijp. Dat is wat anders dan de minimaal 10 graden van de afgelopen weken, maar toch ook erg mooi.
Op weg terug kijk ik achterom naar de opgaande zon, nog net op tijd om een wonderlijk fenomeen te aanschouwen. De toestromende warmte maakt spookachtige, kronkelende nevels los van de struiken. Ik zie er boeiende patronen en vormen in, en blijf gefascineerd een tijdje kijken.
Even later zit ik op het zonovergoten terras met een kop koffie tussen mijn handen geklemd. Ik bewonder de minuscule druppeltjes in de opstijgende, spiraalvormige damp. In de velden voor mij glinsteren her en der verspreide granietrotsen, bedekt met mos en bestaande uit allerlei soorten steen; pikzwart, doorzichtig als glas, metaalachtig of roze. Om me heen schieten verschillende soorten vogeltjes langs waarvan ik de namen niet ken, en een vlieg cirkelt rond het hoofd van de hond. Verderop wuiven naaldbomen in de rustige wind.
Er zijn geen gedachten. Ik voel me… tevreden. Maar niet om het een of ander, gewoon als een alomvattend gevoel. Bijna alsof ik samensmelt met de omgeving, een omgeving die vol is met vredigheid, rust. Maar ook met energie, levendigheid. En ik bén die omgeving. Wie ik in het ‘normale’ leven ben, mijn identiteit, valt even helemaal weg.
Deze ervaring heb ik steeds vaker. Niet alleen wanneer ik zit te relaxen zoals nu, of in de flow ben met takken knippen tijdens een workaway. Ik ervaar het in allerlei dagelijkse bezigheden, en tijdens interactie met de mensen om me heen. Het is de basis waar ik steeds vaker naar terug ga, die ik soms moeiteloos kan voelen. En elke keer weer als ik me van dit gevoel bewust word, voel ik me zo vrij. Is dit dan toch die kernachtige vorm van vrijheid waar ik naar op zoek was?
Zonder ervaring geen gedachten
De vraag wat vrijheid is, intrigeert me al een paar jaar. Van extreemlinkse tot extreemrechtse partijen en alles daar tussenin, in elk partijprogramma lijkt vrijheid een kernwaarde. Maar de overtuigingen over wat vrijheid is verschillen enorm, en elke leidt tot een ander politiek beleid. Op die manier komen we er nooit uit, dacht ik. Zoeken al die politiek filosofen het misschien in de verkeerde hoek?
Ik begon zelfs bijna een PhD om me hierop te richten. Maar ergens wist ik dat mijn nieuwsgierigheid niet tot haar recht zou komen in de academische wereld. Want hoewel de opleiding filosofie me veel heeft geleerd, miste het zoals veel andere opleidingen een belangrijk aspect: aandacht voor de ervaring. Niet alleen mentale argumentaties, maar echte wereldlijke ervaring. Dat was waar ik mijn wijsheid vandaan wilde halen.
Toegegeven, in de filosofie is er de tak fenomenologie, en die gaat juist over het direct en intuïtief ervaren van de wereld. Maar wat wij als studenten deden was vooral lezen, nadenken en schrijven, met woorden en taal. Tsja, zo zit de studie nu eenmaal in elkaar. Filosofie studeren geeft handvatten, maar wijsheid valt niet alleen in de boeken te vinden.
Dus verliet ik (na de memorabele scriptieverdediging op de foto hierboven) uiteindelijk de academische denkwereld om meer zelf te gaan ervaren en mijn intuïtie te volgen. Maar daarvoor moest ik eigenlijk ook een beetje uit het algemene Westerse paradigma stappen. In onze cultuur ligt de nadruk namelijk nogal op de ratio, op nadenken. Velen van ons zijn dan ook constant in een denklimbo. Tenzij we afgeleid worden, bijvoorbeeld door televisiekijken of sporten.
Maar even zitten, niets doen en écht voelen wat er binnenin ons speelt? Dat vermijden we liever. We staan vaak los van ons gevoelsleven en de ‘sensuele’ ervaringen in onszelf, of vinden die minder belangrijk. Ik sprak het afgelopen jaar meerdere mensen die überhaupt niet goed weten hoe ze moeten voelen, en waar te beginnen. Terwijl emoties zo’n waardevol instrument zijn, een uitnodiging om te onderzoeken wat er in ons speelt.
Gelukkig zien steeds meer mensen de waarde van ons gevoelsleven in. Een mooi bijeffect daarvan is het hier en nu ervaren, en niet constant aan het verleden en de toekomst denken. Dat heb ik zelf ook moeten leren, net als om me juist niet te laten meeslepen door mijn emoties. Maar nu zijn voelen en denken gebalanceerd en vormen ze een team.
Wat ik dus miste in mijn studie, mist misschien sowieso in onze samenleving. We willen alles begrijpen met ons hoofd, vatten in logica, terwijl we de bron van onze gedachten zelf vergeten. Namelijk: de ervaring. Waar Descartes zei: ‘ik denk, dus ik ben’, zou ik eerder zeggen: ‘ik ervaar, dus ik ben’. Zonder de ervaring heb je niets om over te denken. Zelfs je gedachten zijn sensaties die je kunt observeren.
De bril waardoor we kijken
Dit soort realisaties brachten mij langzaam dichter bij dat diepere gevoel van vrijheid. Een vorm van vrijheid die ontstond door mezelf geleidelijk te bevrijden van allerlei gedachten en overtuigingen, tot er nog maar één ding overbleef. De directe ervaring van deze mooie wereld vol potentie waar we in leven. En daarin ligt voor mij pure vrijheid.
Ironisch genoeg kan die ervaring van vrijheid niet beargumenteerd worden in een filosofische uiteenzetting, omdat het zich niet tegenover iets anders plaatst. Er bestaat geen scheiding in, geen oordeel, geen jij tegen mij, het is gewoon zoals het is. Het is geen universele waarheid, en ik heb ook helemaal geen behoefte om het te verdedigen. Het is een ervaring.
Voor het politieke debat een beetje een saaie conclusie. Daarom besef ik ook des te meer dat je met totaal verschillende brillen naar de wereld kan kijken. Door de ene bril lijkt het van belang om wél te oordelen, en te discussiëren over van alles en nog wat. Door de andere lijkt alles al goed zoals het is en kun je er juist over lachen. Daartussenin zitten weer allerlei andere brillen, allemaal met hun eigen tinten. Wie zegt welke beter is?
Voor mij is deze vredige ervaring in ieder geval waardevol. Het vormt het fundament van waaruit ik nu leef. Geen tijdelijke vorm van geluk, geen dopamine shot, maar iets waar ik altijd bij kan. Een bril die me misschien juist in staat stelt om ook door de andere brillen heen te kijken.
Openstellen
Stiekem denk ik dat we deze vrijheidservaring, deze bril, allemaal onbewust zoeken. Ergens achter al die meer oppervlakkige doelen en verlangens die we nastreven, zoeken we naar een soort verbinding met alles, thuiskomen in iets puur liefdevols. Maar misschien is dat wishful thinking van mijn kant.
Want als het je wat gek en te spiritueel in de oren klinkt, dan begrijp ik dat. Tot voor kort stond ik er ook zo in, zeker nadat ik in mijn tienerjaren van het christelijk geloof ‘afviel’ en nogal sceptisch, haast nihilistisch werd. Maar ondertussen ben ik blij dat ik me hiervoor heb opengesteld, en me nu allesbehalve nihilistisch voel. Door deze bril zie ik namelijk een hele hoop mooie kleuren in het leven.
Ach, wie weet welke bril ik volgende week ontdek, ergens tussen de granietsteentjes, dennenappels en met rijp bedekte struiken. Ik heb er in ieder geval - nog steeds - zin in.
Hasta la proxima vez!
Reactie plaatsen
Reacties